‘Alles wat leeft wil groeien, ontwikkelen, voortplanten, en dit alles om meer leven te creëren in een opeenvolgend proces van kolonisatie, accumulatie en overvloed. Deze stapsgewijze en niet te stoppen successiedrift leidt tot grotere diversiteit en complexiteit van natuurlijke systemen. Voeg daar de toenemende biomassa en fotosynthese aan toe, dan weet je dat de vruchtbaarheid van uitgeputte bodems wordt hersteld.’

Geinspireerd door deze uitgangspunten zijn we in 2019 begonnen met de aanleg van de eerste ‘Götsch’ stroken, vernoemd naar de grondlegger van de regeneratieve landbouwmethode Syntropic Farming, de Zwitserse Braziliaan Ernst Götsch,.

Enthousiast en redelijk onwetend hebben we indertijd tientallen fouten gemaakt in voorbereiding, uitvoer en beheer. En ondanks dat zien we dat deze methode van aanplant en beheer de droge en arme bodem weer tot leven te brengt. Meer dan genoeg reden voor Guus, Gé en mij om ons verder te bekwamen in Syntropic Farming: in februari 2023 hebben de vijfdaagse workshop bij La Loma Viva in Motríl in Andalusia gevolgd, samen met boeren, bomenplanters en docenten uit de hele wereld.

“Elke plant heeft niet alleen grond, mest en water nodig, maar ook microklimatologische omstandigheden om zich te ontwikkelen. Als boeren dit begrijpen, creëren ze biodiverse ecosystemen die elke plant een levensbubbel bieden, zonder dat ze gif en kunstmest nodig hebben.” ook dit is een van de vele quotes van Götsch. Quotes en uitgangspunten die op velerlei fora zijn te vinden. Samen met een breed palet van filosofische beschouwingen, genuanceerde analyses en prachtige gedachtengangen over Syntropic Farming. En als je verder zoekt, vindt je ook principes en methodes, maar beter leer je die al doende in het veld:

Tijdens de workshop hebben Felipe Amato uit Brazilië en Karen de Vries en Ryan Botha van La Loma Viva ons overladen met theorie en praktisch advies. En om een leidraad en kapstok voor onze eigen plannen te hebben en ook voor iedereen die vooral aan het werk wil ligt hier de focus op aanpak en praktijk, met een set werkprincipes en een mogelijke werkvolgorde.

Werkprincipes

• Zorg voor constante bodembedekking zowel door organisch materiaal als door beplanting in een hoge dichtheid. De voedingsstoffen, schimmels, bacteriën en het vocht van takken, bladeren, houtsnippers, maaisel en plantenwortels brengen weer leven terug in de bodem.   

• Plant in hoge concentraties volgens een beplantingsplan met een systematische ruimtelijke en gelaagde verdeling van de beplanting. Plant een zo groot mogelijke variatie in genetisch materiaal (zaden en plantgoed) en in zeer dichte plant- en zaaiafstanden. De begrippen Consortia en Strata zijn leidend in het ontwerp, deze worden verder in de blog omschreven.

• Stimuleer grote biomassaproductie door intensief en strategisch te snoeien en te maaien. Snoei stimuleert bovendien de groei van de plant en haar wortels. Snoei voordat de bloei en ook voordat veroudering optreedt, dat geeft het beste resultaat.

Werkvolgorde

1. Ontwerp:
   • observeer en analyseer het gebied, met name de bodem en de aanwezige beplantingen
   • verken de beschikbare beplantingen (zaden, stekken en aanbod kwekers) en stel de consortia samen
   • ontwerp daarmee een beplantingsplan met een vaste volgorde en ‘n eenduidig systeem, op basis van de verschillende consortia en strata.
   • Bij twijfel over de aantallen: plant meer
2. Bodembewerking
   • de bodem loswerken met een woelvork, diepwoeler of subsolador
   • de bodem zo kort mogelijk open laten liggen
   • bewater de bodem
   • maak relief in het plantvak om optimaal water vast te houden
3. Uitzetten beplantingsplan
   • werk systematisch: rechte lijnen, vaste afstanden in een vast patroon
4. Toevoegingen
   • 10 liter compost per m2 / 5 liter of 2 scheppen mest per m2 / evt dun laagje basalt of steenpoeder / geen mest tussen het stro (verbrandt en stopt vertering) / met de hand wat mixen en uitvlakken
   • maak evt houten randen of loopstroken om te voorkomen dat grond verdicht. Hout op de bodem is een snelweg voor insecten en schimmels.
5. Planten
   • met zorg en aandacht en volgens plan
   • plantgaten voor fruitbomen 1,20 m diep en voor struiken 0,80 m diep
   • volgorde: bovenste grond naast plantgat leggen, overige grond ook in ‘depot’
   • met machette oid gaten in randen van het plantgat snijden voor hulp voor de wortels / wortels van de planten wat losknippen aan onderkant en zijkantjes
   • stam zo verticaal mogelijk, entplek in de windrichting / eventuele boompaal ook planten in de windrichting
   • eventueel mbv plastic buis, grind verticaal naast plant toevoegen op 4 vingers afstand
   • plantgat vullen met aarde en compost; 3 handen aarde / 1 hand compost – bovenste deel zonder compost
   • grond rondom plant aandrukken, niet op de wortels drukken
   • aanwateren met heel veel water
6. Zaaien
   • met omgekeerde potten ruimte voor zaden open houden
   • hele plantvak bedekken met dikke laag mulch en daarna potten verwijderen
   • in lege plekken die de potten achterlaten, zaaien en licht afdekken

Beplantingsplan

Alle te planten, te zaaien en reeds aanwezige beplantingen staan ten dienste van elkaar. Door die samenwerking en uitwisseling stuwen zij elkaar op tot grote hoogten, letterlijk en figuurlijk. Om hiervoor een goed beplantingsplan te maken, verzamel je de best mogelijke plantencombinaties en maak je je ontwerp ingedeeld in consortia en strata. Deze begrippen betreffen ontwikkelingstijd, ruimte, gelaagdheid en lichtbehoefte en worden hieronder verder toegelicht. Op de Instagram pagina van amadeco_salento uit Italië zijn deze begrippen prachtig verbeeld.

Er is geen vast recept voor een succesvol beplantingsplan omdat omstandigheden verschillen, niet alleen in de bodem maar bijvoorbeeld ook in licht, lucht, temperatuur en water. Goed observeren en analyseren wat wel en niet groeit in de bestaande situatie helpt om kennis en gevoel te ontwikkelen. En heel veel proberen, dat helpt ook. Het streven bij aanvang van een nieuw plantvak is om een zo groot mogelijke variatie in genetisch materiaal (zaden en plantgoed) te verzamelen en in zeer dichte plant- en zaaiafstanden te planten en te zaaien. (100.000 eenheden per ha, oftewel 10 stuks per m2)

Naar mijn ervaring wordt het beplantingsplan ook voor een groot deel bepaalt door het aanbod van planten en zaden die te vinden zijn bij de kwekers en door de soorten die we zelf kunnen opkweken en verzamelen.

Consortia

Een consortium is een verzameling planten die elkaar zowel ondersteunen als stimuleren en daarbij als geheel bijdragen aan de ontwikkeling en groei van de planten in een volgende fase. 
Snelgroeiende soorten beschermen en voeden trager groeiende soorten op zo’n manier dat elke plantengroep de voorwaarden schept voor de opkomst van de volgende in een wederzijdse samenwerkingsdynamiek. Dit systeem weerspiegelt het natuurlijke proces van bosregeneratie. 

Iedere opeenvolgende fase of levenscyclus heeft een eigen consortium. Ieder consortium draagt bij aan de groei en ontwikkeling van de volgende.

De verschillende consortia zijn:

• placenta – een en tweejarige soorten; bv groenten, kruiden, granen
• secondair – korte en middellange levenscyclus; bv kruiden, vaste planten
• climax – lange levenscyclus;  
• transitie – zeer lange levenscyclus 

De opeenvolgende consortia bouwen door fotosynthese en de productie van biomassa het natuurlijke kapitaal op en activeren de beschikbaarheid van voedingsstoffen waardoor de beplantingen en de bodem naar verdere stadia van vruchtbaarheid en naar de overgang naar de overvloedssystemen worden gestuwd.

Vanuit een breder tijdsperspectief maken de opeenvolgende consortia deel uit van een fases in de ontwikkeling van de systemen. Dat zijn de systemen van kolonisatie, accumulatie en overvloed.

“Het is geen “race” of competitie, er is onvoorwaardelijke liefde” dat is het principe. Onvoorwaardelijke liefde die tot uitdrukking komt in de dynamiek die eigen is aan een ecosysteem. Wat betekent dat soorten die “hun functie al hebben vervuld, zich sierlijk onderwerpen om getransformeerd te worden door natuurlijke processen”.

Het voortdurend snoeien en planten van de vegetatie is een belangrijke actie om voldoende biomassaproductie te garanderen waardoor de grond het hele jaar door bedekt te houden is. Grondbedekking die de bodemfauna voedt en beschermt tegen directe regenval, oververhitting en erosie.

Strata

Gelijk aan een natuurlijk bos worden ook de aan te planten de beplantingen onder verdeeld in verschillende lagen of verticale niveaus. De verschillende lagen worden bepaald door lichtbehoefte, zon- en schaduwbestendigheid en de hoogte van de plant. 

We onderscheiden de volgende lagen:

• Emergent: bv eiken, eucalyptus, kersen en peer (20 – 40 % van het totaal) 
• High/medium (Canopy): bv olijfboom, carobe, lenticus, oleander (60 %)
• Low (understory, undergrowth, forest floor): bv kruiden als rozemarijn, oregano of groente als bloemkool, bladsla, knoflook (80 %)

Alle consortia – of het nu placenta, secundair of climax is – moeten soorten hebben die de meeste lagen bezetten. Idealiter worden alle soorten uit alle strata en consortia samen en tegelijk geplant om de bodem zo min mogelijk te verstoren en synergetische relaties al bij aanvang te creëren.

De praktijk

Zoals gezegd hebben we vanaf 2019 delen van ons terrein ingeplant en beheerd volgens syntropische principes. Het bewerken van de grond en de aanplant van de grote hoeveelheid plant en zaaigoed is arbeidsintensief, daarom zijn het relatief kleine vakken. Als we meer grip hebben welke de soorten en aanpak voor het land en ons het beste werkt, dan schalen we op.

Hieronder een korte beschrijving van de verschillende projecten. Deze tekst is begin 2024 geschreven.

Rillen oost en Rillen T16

Deze twee vakken zijn voorbereid en aangeplant in de laatste maanden van 2019. Rillen Oost vlakbij de lager gelegen Mas en Rillen T16 hoger op, richting de “Arena’. Vanwege de coronaregels konden we voorjaar 2020 niet naar Spanje gaan, waardoor we de explosie van wikke niet is gecorrigeerd en veel planten zijn overwoekerd. Zomer 2020 hebben we de overlevende planten van irrigatie en beschermende kokers voorzien en nu, naar vier jaar, beginnen die bomen en struiken serieus te groeien. Dusdanig goed dat we ze flink kunnen terugsnoeien en er een broeierige bodem ontstaat waar ook de zaden uit 2019 ontspruiten. De planten en kruiden overleven de hete droge zomers redelijk goed, een deel op de Rillen Oost krijgt nog steeds een beetje water via de irrigatieslangen en IBC tanks.
Rillen Oost geeft daardoor ons beste resultaat in vergelijking met alle andere plantwijzen in de vallei, zoals de groasisbox of de methode Muts (groot plantgat met veel compost). Rillen T16, inmiddels zonder irrigatie, is gaandeweg een speelveld voor zwijnen geworden omdat ook hier het bodemleven en daarmee het voedsel voor de harige bondgenoten is toegenomen. Ondanks het gewroet en de orgies van de viervoeters houden de granaatappels, wilde olijven en een enkele amandel zich staande.

Fruitvelden Arriba

Begin maart 2023, direct na de workshop, hebben we rond alle nieuwe fruit en olijfbomen, maximaal gezaaid en stekken geplant. Ook hebben we, met nog meer aandacht alle eerder geplante bomen en struiken van een vette mulchlaag voorzien. En om de zwijnen buiten te houden, zijn de fruitvelden met schrikdraad omheind. Twee tot drie groasisboxen staan om de bomen heen om extra water op te vangen. Alle maatregelen hebben ze goed gedaan, de fruitbomen staan er winter 2024 blozend bij.

Tussen de eikenlijnen

In de herfst van 2023 hebben we een deel van de door Mina opgekweekte bomen dicht op elkaar in een vak nabij de laagst gelegen Mas geplant, samen met de in de dorpen en omgeving verzamelde zaden, stekken en groentes. Buurman Andrew heeft met zijn subsolador (diepwoeler) hieraan voorafgaand de bodem losgemaakt. Een grote hoeveelheid mulch is verzameld door oude olijven flink terug te snoeien en dit snoeihout te versnipperen. Met hout van dode amandelen hebben we de beplanting en paadjes opgesloten. De jonge aanplant wordt via slangen vanuit de IBC tanks enigszins geïrrigeerd. Het vak is gemaakt in een terras waar zo’n 300 verschillende eiken in lange lijnen lijnen zijn aangeplant.

In februari 2024 zijn de groenten goed opgekomen net als een deel van de zaden. De stekken hebben wortel geschoten en heel voorzichtig zie je de eersten knoppen botten.

Amandelrechthoek

Begin 2024 hebben we een groter vak nabij de hoger gelegen Mas ingeplant. De grond was al voorbereid door de subsolador van buurman Andrés en wat bemest. Bij de nieuwe kweker Vivers Alomá in de Ebro Delta hebben we zo’n 700 bomen, struiken en vaste planten gekocht en bij Vreeken flink wat zaden. Alle verzamelde zaden, stekken en zelf opgekweekt plantgoed zijn natuurlijk ook gebruikt.

Deze ‘amandelrechthoek’ is een mooi, vlakliggend en rechthoekig terrein met redelijk goede amandelbomen. De grond is droog, verdicht en voedselarm. Diverse granen zijn er in de voorgaande jaren gezaaid, wat matig opgekomen en vervolgens in het najaar een paar keer gemaaid.

Het doel is om op dit hele terras vruchtdragende bomen, struiken en bovendien groenten, kruiden en granen tot volle wasdom te laten komen ten behoeve van voedsel voor onszelf en voor de vogels, zoals in een voedselbos. Meer schaduw, vochtopslag en een betere bodem zijn andere doelen en tegelijk ook voorwaarden voor de ontwikkeling van dit voedselveld.

We beginnen in een hoek van het veld, op de foto links achter, je ziet de ‘uitzet’potten daar klaarstaan. Een terras hoger staan zes IBC tanks klaar om de eerste jaren de beplanting te irrigeren.

Hieronder het schema waarin alle plant en zaaigoed zijn onderverdeeld in vier Consortia in de kolommen met daarin de Strata. De indeling is gebaseerd op plannen en informatie van anderen, die zijn eerlijk gezegd nog beperkt te vinden voor situaties zoals bij ons. Dus merendeels ook gebaseerd op plantenkennis, intuïtie en goed geluk. Verschillende soorten komen voor in de steeneikenbossen in Catalonia en veel soorten geven vrucht voor voedsel voor mens en dier. Ook nu gaan we zien en ervaren welke soorten en in welke combinaties zich het beste ontwikkelen.

We hebben ons een slag in de rondte gewerkt om alle bomen, struiken en vaste planten te planten en de zaden te zaaien; alles staat dicht op elkaar en voor de grotere bomen en struiken zijn diepe gaten geboord. Ook hoorde ik in gedachten Ryan Botha bij ieder plantje roepen dat ik het maar één keer goed kan doen… dat planten, dus alles precies en zorgvuldig. Gelukkig kregen we hulp van Jan.

Tussen de bestaande amandelen zijn vooral bomen geplant, aan weerszijden daarvan struiken en aan de buitenste zijden vaste planten, grassen en groenten. Tussen deze rijen zijn in de door potten vrijgehouden plekken verschillende zaadcombinaties ingezaaid: veel groenten, kruiden, vaste planten. In een naastgelegen plantvak zijn alle soorten vrij en uit de losse pols ingeplant en gezaaid, zonder structuur en orde maar vooral grenzeloos veel.

En ooit leidt dit, ook in dit barre hete droge land, tot overvloed…. is de theorie en met wat geluk en water, ook in de praktijk.